گردشگری

مراغه؛ شهر گنبدهای ایران

تاريخ : شنبه 22/3/1395

گنبدهای مراغه، برجهایی هستند که به تمدن دوران پیش از اسلام و پس از اسلام برمی گردند و نقش بسیار پررنگی برای بازیابی تاریخ معماری آن زمان ایفا می کنند. شهرستان مراغه با 230 هزار نفر جمعیت و داشتن 5 برج و بناهای تاریخی در گذشته به شهر برجها معروف بوده است.

به کوشش محسن سعادتی

---------------------------------------------------------------------------------------------------

گنبد سرخ:

برج یا گنبد سرخ مراغه که در افواه مردم آذربایجان به گنبد قرمز معروف است در قسمت جنوب غربی واقع شده که میان پنج بقعه مراغه قدیمی ترین می باشد. از کتیبه های موجود در گنبد سرخ مراغه تاریخ و معمار گنبد سرخ کاملا مشخص است  گنبد سرخ دارای هفت کتیبه می باشد.
ساخت آن در سال 542 هجری قمری می باشد گنبد سرخ از  ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی و از نامدارترین بناهای منطقه محسوب می شود که مبین شیوه معماری آن دوره است. هیچ کتیبه و نوشته ای مبنی بر مقبره بودن بنا در دست نیست بنابراین می توان تنها آن را به عنوان یک برج یادمان تلقی نمود.
این بنا بدست بنی بکر محمد پسر بندان بنا پسر محسن معمار ساخته شده است. بنی بکر محمد فرزند بندان البناء و جد پدری اش معماری بنام محسن معمار است.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

گنبد مدور:

برج مدور مراغه از بناهای تاریخی مراغه است که در دوره سلجوقیان و در فاصله ده متری شمال گنبد کبود مراغه در خیابان موسوی بنا شده  است گنبد مدور مراغه دومین مزار از قبرهای پنج  گانه مراغه است که مزاری کاملا ناشناخته است. این گنبد که دارای پلانی مدور است شامل دو طبقه سردابه و نمازگاه است که با استفاده از مصالح سنگ های آهکی و حجاری شده و آجرهای خشتی و ساروج ساخته شده است. بر روی کتیبه برج به خط کوفی تاریخ احداث بنا سال 563 هجری می باشد؛ ولی درباره نام بانی و مدفون داخل آن هیچ  گونه اطلاعی در دست نیست و مزاری کاملا ناشناخته  است. در لغتنامه دهخدا مدور این طور معنی شده است : گنبد مدور، کنایه از آسمان است.
بنای گنبد مدور مراغه ظاهری  ساده  دارد و نظیر نوعی  برج  دفاعی  است  كه  فاقد تزئینات  می  باشد. فقط  درب  ورودی  آن  با نقوشی  مشابه  نمای  اصلی  گنبد سرخ  آذین  شده  است . ارزش بنا در این است که ترقی و تکامل نمای مینایی را طی دوران کوتاه میان تاریخ احداث این بنا و تاریخ ساخت گنبد سرخ نشان می دهد. این بنای آجری بروی سکوی بلندی از سنگ که سردابی در میان دارد، قرار گرفته  است.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

گنبد غفاریه:

گنبد یا برج مقبره ای غفاریه در قسمت شمال غربی مراغه و در کنار رودخانه صوفی چای واقع شده است.
تاریخ این بنا 10 سال قبل از بنای گنبد سلطان الجیاتو خدابنده است. از آنجا که در زمان بنای این گنبد بیشتر توجه معماران معطوف استخوان بندی بنا بوده است تا به تزئینات ظاهری، می توان گفت گنبد غفاریه را شبیه تر به گنبد سرخ دانست تا به گنبد کبود ، زیرا که در گنبد  سرخ بیشتر رعایت محکم کاری شده است.
این گنبد بنایی است مربع آجری که در بالای سکویی سنگی و دخمه عمیق استوار است. چهار زاویه اش را به وسیله ستونهای با نقوش لوزی پخ ساخته اند . جلو خان بزرگ متوجه شمال و عرض اطاق زیر به جانب شرق است. هر یک از اضلاع جنبین و عقب دارای دو طاق نما و یک حاشیه مکتوب است. در جلوخان بزرگ یک طاق نمای مرکزی بر سر در ساخته اند که در بالای آن دو سطر کتیبه دیده ، می شود در زیر هلال نوشته دیگری دارد

---------------------------------------------------------------------------------------------------

گنبد کبود:

گنبد کبود که محل دفن مادر هولاکوخان می باشد، برجی است کبود و زیبا که به شکل منشوری ده وجهی می باشد. پهلوهای این برج دارای طاق نما و حاشیه کاری و دندانه است و در کناره آن پایه های ستون مانندی ساخته شده است. این برج نظیر دیگر برج های مقبره دار، دو طبقه است.
گنبد کبود از بناهای دوره سلجوقیان در شهر مراغه می باشد. تزیینات به  کار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقیان و ایلخانان مغول کم  نظیر است. درباره زمان احداث گنبد کبود نظرات دیگری نیز وجود دارد؛ عده ای آن را مربوط به  زمان مغول می دانند و عده ای تاریخ بنای برج را مربوط به قبل از هلاکوخان ذکر کرده اند.
قسمت پایین، سرداب مخصوص دفن میت و بالایی اتاقی است مزین به گچ بری و کاشی نوشته. اتاق سقف بلندی دارد که گنبد آن فرو ریخته و قسمت اعظم گچ بری و تزیینات و نوشته های آن نیز از بین رفته است.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

معبد مهر وارئوی

معبد مهر وارئوی در 6 كیلومتری‌ جنوب‌ شرقی‌ مراغه‌ واقع‌ شده‌ است‌. این‌ معبد در عمق‌ زمین‌ كنده‌ شده‌ و به‌ جز ورودی‌ دالان‌ راه‌ دیگری‌ ندارد. این‌ اثر در حدود قرن‌ هشتم‌ دچار تغییراتی‌ شده‌ وسقف‌ اصلی‌ نیایشگاه‌ آن‌ دست‌ كاری‌ شده‌ است‌. این‌ معبد تاریخی‌ از نظر حجم‌ كار، دقت‌ و هنری‌ كه‌ در حجاری‌آن‌ به‌ كار رفته‌ در شمار نمونه‌های‌ ارزنده‌ نیایشگاه‌های‌ كهن‌ سرزمین‌ ایران‌ است‌. معبد "مهر" شهرستان مراغه با قدمت دوره اشكانی و ساسانی برای پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی این شهرستان به صورت زیرزمینی و صخره ای بنا شده است مهر یا میترا خدایی بوده كه پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته است و هنوز هم مورد احترام زردشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آنها بر این عقیده بودند كه مهر در غاری متولد شده است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مكان را «مهرابه» می‌گفتند. نیایشگاه زیرزمینی مهر در روستای ورجوی واقع شده و پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض 5/4 متر به وجود آورده‌اند. این بنا را از نظر حجم كار و دقت هنرمندانی كه در امر حجاری آن دخیل بوده اند می توان جزء نمونه های ارزنده ستایشگاه های كهن دانست.طبق تحقیقات و بررسی ها معلوم شده كه در این معبد آرامگاه یكی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه ای قرار دارد كه بعد از وفاتش در این معبد دفن شده است.

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------

بقعه امامزداه سید ابراهیم علیه السلام

بقعه امامزداه سید ابراهیم علیه السلام در 5 كیلومتری شرق مراغه در روستای چكان واقع شده است.
این بقعه از دیر باز مورد توجه و احترام خاص اهالی شهرستان مراغه بود و یكی از امامزاده های معروف و مشهور آذربایجان شرقی می باشد.
نسب نامه ایشان ابراهیم بن حسن بن قاسم بن عبیدالله بن موسی بن جعفر (علیه السلام) در کتاب های نسب شناسی مورد تأیید واقع شده است.
گفته ها حكایت از این دارد كه نامبرده نوه سوم امام موسی بن جعفر (علیه السلام) هستند كه در موقع هجرت از سوی مدینه منوره به مشهد مقدس به دست مخالفان و دشمنان امامت و ولایت به شهادت می رسد ودر این مكان دفن می گردد. تاریخ كشف قبر امامزاده سید ابراهیم (علیه السلام) به یكصد و هفتاد سال پیش برمی گردد.
این محل معنوی از دیرباز به «اولیاء چکان» است و قدمای محل نیز ایشان را با این عنوان می شناختند. با گذشت زمان و ظهور کرامات متعدد از این بارگاه معنوی، مرقد منور امامزاده سید ابراهیم (علیه السلام) در حدود سال 1210 ش به وسیله ی روحانی روستای چکان مرحوم شیخ یعقوب چکانی، جد آیت الله شیخ محمد حسین چکانی شناسایی شد.